Orijinal versiyon ile ilgili bu hikaye ortaya çıkan Quanta Dergisi.

Virüsler 1800’lerin sonlarında gün ışığına çıktığından beri, bilim insanları onları yaşamın geri kalanından ayırdı. Virüsler hücrelerden çok daha küçüktü ve protein kabuklarının içinde genlerden çok az fazlasını taşıyorlardı. Büyüyemiyor, kendi genlerini kopyalayamıyor ya da pek çok şey yapamıyorlardı. Araştırmacılar, her virüsün dünya üzerinde tek başına dolaşan ve ancak kendisini alabilecek doğru hücreye çarptığında çoğalabilen tek bir parçacık olduğunu varsaydı.

Singapur Bilim, Araştırma ve Teknoloji Bulaşıcı Hastalıklar Laboratuarları’ndan virolog olan Marco Vignuzzi, birçok bilim insanını ilk etapta virüslere çeken şeyin bu basitlik olduğunu söyledi. “İndirgemeci olmaya çalışıyorduk.”

Bu indirgemecilik işe yaradı. Virüsler üzerine yapılan çalışmalar modern biyolojinin doğuşu açısından çok önemliydi. Hücrelerin karmaşıklığından yoksun olarak, genlerin nasıl çalıştığına ilişkin temel kuralları ortaya çıkardılar. Ancak viral indirgemeciliğin bir bedeli vardı, Vignuzzi şunları söyledi: Virüslerin basit olduğunu varsayarak, onların henüz bilmediğiniz şekillerde karmaşık olabileceği ihtimaline karşı kendinizi kör etmiş olursunuz.

Örneğin virüsleri izole edilmiş gen paketleri olarak düşünürseniz, onların sosyal bir yaşamları olduğunu düşünmek saçma olur. Ancak Vignuzzi ve benzer düşüncelere sahip virologlardan oluşan yeni bir ekol bunun hiç de saçma olduğunu düşünmüyor. Son yıllarda, virüslerin yalnız parçacıklar olması durumunda bir anlam ifade etmeyen bazı garip özellikleri keşfettiler. Bunun yerine, virüslerden oluşan olağanüstü derecede karmaşık bir sosyal dünyayı ortaya çıkarıyorlar. Araştırmacıların bazen kendilerine verdiği isimle bu sosyovirologlar, virüslerin yalnızca bir topluluğun üyeleri olarak anlamlı olduğuna inanıyorlar.

Elbette virüslerin sosyal yaşamları diğer türlerinkine pek benzemiyor. Virüsler, insanlar gibi sosyal medyada selfie paylaşmaz, gıda bankalarında gönüllü çalışmaz veya kimlik hırsızlığı yapmaz. Babunlar gibi bir birliğe hükmetmek için müttefikleriyle savaşmazlar; bal arıları gibi kraliçelerini beslemek için nektar toplamazlar; bazı bakterilerin yaptığı gibi ortak savunmaları için sümüksü bir tabaka halinde bile donmazlar. Bununla birlikte sosyovirologlar, virüslerin hile yaptığına, işbirliği yaptığına ve diğer virüslerle başka yollarla etkileşime girdiğine inanıyor.

Sosyoviroloji alanı hâlâ genç ve küçüktür. Virüslerin sosyal hayatına adanan ilk konferans 2022’de gerçekleşti, ikincisi ise bu Haziran’da gerçekleşecek. Toplamda 50 kişi katılacak. Yine de sosyovirologlar, yeni alanlarının sonuçlarının derin olabileceğini savunuyorlar. Grip gibi hastalıkların virüsleri birbirinden ayrı düşünüldüğünde bir anlamı yok. Ve eğer virüslerin sosyal yaşamını çözebilirsek, bazılarının yarattığı hastalıklara karşı savaşmak için bundan yararlanabiliriz.

Burnumuzun Altında

Virüslerin sosyal yaşamına dair en önemli kanıtlardan bazıları neredeyse bir yüzyıldır açık bir şekilde ortada duruyor. 1930’ların başında grip virüsünün keşfinden sonra bilim insanları, virüsü bir tavuk yumurtasına enjekte edip içeride çoğalmasını sağlayarak virüs stoklarının nasıl artırılacağını buldular. Araştırmacılar daha sonra yeni virüsleri araştırma amacıyla laboratuvar hayvanlarını enfekte etmek için kullanabilir veya yeni virüslerin büyümesini sürdürmek için bunları yeni yumurtalara enjekte edebilir.

1940’ların sonlarında Danimarkalı virolog Preben von Magnus virüs yetiştirirken tuhaf bir şey fark etti. Bir yumurtada üretilen virüslerin çoğu, başka bir yumurtaya enjekte edildiğinde çoğalamadı. Üçüncü iletim döngüsünde, 10.000 virüsten yalnızca biri hâlâ çoğalabiliyordu. Ancak takip eden döngülerde kusurlu virüsler daha da seyrekleşti ve çoğalanlar geri döndü. Von Magnus, kopyalanamayan virüslerin gelişiminin tamamlanmadığından şüpheleniyordu ve bu nedenle onları “eksik” olarak nitelendirdi.